Studenten tegen Hitler

Op een avond viel het woord ‘verzet’

Hans Scholl, zijn zus Sophie en Christoph Probst - hier gefotografeerd tijdens de oorlog - vormden de voorhoede van de Münschense verzetsgroep ‘Die Weiße Rose’.

Hans Scholl, zijn zus Sophie en Christoph Probst - hier gefotografeerd tijdens de oorlog - vormden de voorhoede van de Münschense verzetsgroep ‘Die Weiße Rose’.

‘Weg met Hitler!’, stond er 50 jaar geleden, op 12 februari 1943 op de muren van de Münchense Universiteit met grote, witte letters te lezen. Tien dagen later kwam er een einde aan het leven van drie studenten, die de kern vormden van de verzetsgroep ‘Die Weiße Rose’. De 23-jarige Christoph Probst, de 21-jarige Sophie Scholl en haar broer Hans moesten hun geweten met de dood door de valbijl bekopen.

zaterdag 13 februari 1993
Haagsche Courant
door Eduard Bekker

n Nederland is het Duitse verzet tegen de nazi’s niet erg bekend. Toch mogen de leden van Die Weiße Rose, jongeren die in de hevigste dagen van het nazi-geweld de moed hadden om met pamfletten de burgers tegen Hitler te mobiliseren ook door ons nimmer vergeten worden.
De Münchense studenten slaagden erin de gevoelens te formuleren over de waanzin waarin Der Führer het Duitse volk geleid had - gevoelens, die waarschijnlijk bij velen sluimerden, maar die bijna niemand in woorden durfde of kon omzetten. Ze doorbraken dit stilzwijgen en verpreidden vlugschriften met harde teksten waarmee ze er in slaagden om steeds meer mensen tegen de waanzin van de oorlog te mobiliseren.
Niets is een cultureel volk onwaardiger dan zich zonder verzet te laten regeren door een onverantwoorde kliek, die zich overgeeft aan zijn laagste instincten en Sinds de inname van Polen zijn in dat land driehonderdduizend joden op afschuwelijke wijze vermoord. Dit is de meest weerzinwekkende misdaad die ooit is gepleegd tegen de waardigheid van de mensen, den misdaad die zijn gelijke niet kent in de geschiedenis.

Hitlerjugend

Niets wijst er in 1933 op dat Hans en zijn zus Sophie Scholl, die dan 14 en 11 jaar oud zijn, zich zouden ontwikkelen tot de leiders van een verzetsorganisatie tegen het nazi-bewind. Dat bewind begint zich in die tijd net te installeren. Broer en Zus Scholl hebben zelfs veel bewondering voor Hitler, die in hun ogen Duitsland vrijheid, welvaart en geluk zal brengen.
Daarom melden zij zich spontaan aan voor de Hitlerjugend en genieten van het samen knutselen, spelen en zingen en de gedachte aan iets groots mee te kunnen werken. Dit geheel tegen de zin van hun vader, die niets moet hebben van deze wolven in schaapskleren die het Duitse volk vreselijk misbruiken. Hij vergelijkt de volksmenner Hitler met de Rattenvanger van Hamelen en noemt hem een keer op zijn werk zelfs Gods gesel voor de mensheid - een uitspraak waar hij vier maanden gevangenisstraf voor krijgt.
Bij Hans Scholl begint de ontgoocheling, zodra hij kennis maakt met het gedril op een partijdag in Neurenberg. Een Hitlerjugend- groepsleider verbiedt dat er bij de samenkomsten Russische volksliedjes worden gezongen. Alleen Duitse liedjes zijn toegestaan. Ook mag hij geen boeken meer lezen van schrijvers die als vredelievend bekend staan.
Thuis hoort hij, dat er een jonge leraar naar een concentratiekamp wordt gestuurd, nadat hij door alle leden van een SA-groep op bevel in het gezicht is gespuugd. Hij was geen nationaal-socialist; het stond hem alleen maar tegen met hen mee te doen, dat was zijn enige misdaad, zo verklaart een vertwijfelde moeder.

‘Waanzin’

Nadat de Tweede Wereldoorlog in volle hevigheid is losgebarsten gaat Hans Scholl in München medicijnen studeren. Tegelijkertijd moet hij ook zijn dienstplicht vervullen. Hij en zijn medestudenten vinden het ‘pure waanzin’, dat zij leren hoe ze mensen beter moeten maken, terwijl de staat dagelijks talloze mensen de dood in jaagt. Op een avond valt het woord ‘verzet’. Hun conclusie: Er komt een dag dat de oorlog is afgelopen en alle volkeren van de wereld naar ons wijzen en zich zullen afvragen hoe wij zo’n regering hebben kunnen dulden.

Hans’ zus Sophie komt ook in München studeren. Zij weet echter nog niets van de activiteiten van haar broer en zijn vrienden. Maar al gauw stuit ze op vlugschriften, die op de universiteit van hand tot hand gaan en oproepen tot verzet, tegen de goddeloze oorlogsmachine, voordat de laatste jongeren van dit volk zijn doodgebloed voor de waanzin van een inferieur mens.
Wie de teksten heeft geschreven wordt Sophie gelijk duidelijk als ze op haar broer’s kamer een boek van Schiller op ziet liggen met daarin aangestreept de passages, die ze kent uit het pamflet. Na deze ontdekking verwijt ze Hans dat hij de familie op deze manier in gevaar brengt. Maar ook zij zal zich uiteindelijk in het verzet storten.

Stencilmachine

In het achterhuis van een bevriend kunstenaar, die naar het front is gestuurd, draait ’s nachts de stencilmachine op volle toeren. De Duitser maakt het door zijn apathische houding mogelijk dat die duistere figuren handelen zoals zij doen: hij gedoogt deze regering, die zulk een oneindige schuld op zich heeft geladen. Hij kan zich niet vrij pleiten: iedereen is schuldig, schuldig, schuldig!

Vlugschriften met bovengenoemde citaten worden gedropt tijdens het luchtalarm, als iedereen de schuilkelders in is gevlucht, of worden per post verstuurd naar mensen, waarvan de studenten sympathie voor hun ideeën vermoeden. Om verdenking te vermijden moeten de postzegels met de grootste omzichtigheid worden ingekocht. Leuzen verschijnen op de muren. Met grote risico’s vervoeren leden van de groep - inmiddels uitgebreid met onder meer professor filosofie en psychologie Kurt Huber - stencils per trein, naar steden als Frankfurt, Stuttgart, Wenen, Freiburg, Saarbrücken, Mannheim en Karlsruhe. Zij trotseren de Gestapo die regelmatig bagage doorzoekt en dankzij deze acties en via relaties ontstaan ook in Freiburg en Berlijn verzetsgroepen.
Op een dag krijgt Hans Scholl een waarschuwing: de Gestapo is hem op het spoor. Volgens hem betekent vluchten echter dat de verdenking automatisch op hem en zijn vriendenkring zal vallen. Zijn conclusie is dat er nog maar één weg open ligt: nog harder aan de slag gaan.
Het lot van de beweging is echter bezegeld. De huismeester van de universiteit betrapt Hans en zijn zus op 18 februari 1943, als zij vlak voor het uitgaan van de colleges nieuwe pamfletten rondstrooien.

Snelrecht

Tijdens de verhoren proberen beiden zoveel mogelijk verantwoordelijkheid op zich te nemen om de verdenking van hun vrienden af te houden. Dat blijkt zelfs op de rechercheurs die hen verhoren indruk te maken. Tegen de blinde scheldkanonnades van de beruchte nazi-rechter Roland Freisler – speciaal overgevlogen vanuit Berlin om hoogstpersoonlijk korte metten te komen maken – kunnen ze echter niets uitrichten.

Wat wij zeiden en schreven wordt door velen gedacht. Ze durven het alleen niet hardop te zeggen, is een van de weinige uitspraken die Sophie Scholl tijdens het proces doet. Blijf sterk en doe geen concessies, drukt Hans zijn jongere broer Werner op het hart, nadat de doodvonnissen zijn uitgesproken.

Dit zal een golfbeweging veroorzaken. Met die woorden neemt Sophie afscheid van haar ouders. Zij mogen haar en haar broer bij wijze van hoge uitzondering nog vlak voor de terechtstelling bezoeken. Het moedige gedrag van de veroordeelden maakt zelfs indruk op de bewakers, die hen samen, met hun vriend Christoph Probst - de derde veroordeelde - vlak voor het einde van hun leven nog kort bij elkaar brengen om een laatste sigaret te roken. Sophie gaat voorop zonder zelfs maar met haar ogen te knipperen. De beul zal later verklaren dat hij nog nooit iemand zo heeft zien sterven.
Leve de vrijheid, zijn de laatste woorden van haar broer op het moment dat hij oog in oog staat met het executieapparaat. De houding waarin de veroordeelden tot het bittere einde hebben volhard, is mede te danken aan hun sterke geloof, aan de overtuiging dat zij elkaar weer snel zouden zien.

Een bescheiden maar doeltreffend monument: versteende pamfletten tegenover de ingang van de Münchense Universiteit.

Een bescheiden maar doeltreffend monument: versteende pamfletten tegenover de ingang van de Münchense Universiteit.

Nog tachtig arrestaties volgen. In een tweede proces worden professor Kurt Huber en de medicijnenstudenten Willi Graf en Alexander Schmorell ter dood veroordeeld en terechtgesteld. Elf andere beklaagden krijgen gevangenis- en zware tuchthuisstraffen.
In de zomer van 1943 worden ook de leden van de Hamburgse tak van de Weiße Rose gearresteerd. Ook hier gaat het om studenten en intellectuelen die zijn beïnvloed door de vlugschriftenactie uit München. Acht mensen uit de kern van deze beweging wacht eveneens de dood. De leden kennen elkaar slechts ten dele. Vaak hebben ze elkaar pas voor het eerst in de gevangenis of het concentratiekamp ontmoet.
De chemiestudent Hans Konrad Leipelt, die de connectie tussen beiden steden heeft verzorgd, wordt op 13 oktober 1944 tijdens het vierde proces tegen de Weiße Rose ter dood veroordeeld. Vele andere veroordelen van deze groep kunnen echter aan hun doodvonnissen en gevangenisstraffen ontkomen door de bevrijding.

Dichtbij de fontein op het plein voor de Münchense Universiteit - die tegenwoordig Geschwister Scholl Platz heet - ligt een bundeltje schijnbaar terloops weggeworpen Flugblätter. Wie er echter eentje zal proberen op te rapen, merkt, dat de A4-tjes van steen zijn en stevig in het trottoir zijn verankerd. Het is ongetwijfeld een der kleinste monumenten ter wereld. Maar een treffender en liefdevollere herinnering is moeilijk in te denken.

‘Een hoge na-oorlogse functie voor Freisler’

Roland Freisler - de rechter bij het Volksgerichtshof - komt later bij een bombardement op een rechtszaal in Berlijn om. Zijn weduwe heeft na de Tweede Wereldoorlog een hoog pensioen ontvangen, omdat de autoriteiten ervan uit zijn gegaan, dat diezelfde Freisler binnen de naoorlogse magistratuur een hoge functie zou hebben gekregen als hij nog zou hebben geleefd.
Overigens zijn veel naoorlogse rechters in Duitsland hun carriere gestart in Nazi-Duitsland. Nimmer hebben ze zich hoeven verantwoorden over de vele doodvonnissen die ze hebben uitgesproken tegen huisvrouwen, die een pakje zeep in de winkel hadden gestolen, of tegenover vrienden of bekenden twijfels hadden geuit over de zin van de oorlog.

Een greep uit de vele links naar ‘Die Weiße Rose’:

Derderijk-beul was groenteboer in Den Haag

22 februari 2018leestijd: ± 2 minuten

De man die broer en zus Scholl van de Duitse verzetsorganisatie ‘De Weiße Rose’ door de valbijl executeerde in 1943 blijkt vijf jaar lang groenteboer in Den Haag te zijn zijn geweest.

> Meer